Παιδί και συναισθηματική ανθεκτικότητα

Παιδί και συναισθηματική ανθεκτικότητα

«Δε φοβάμαι τις καταιγίδες γιατί  μαθαίνω πως να κυβερνώ το πλοίο μου»

Λουίζα Μέυ Άλκοτ

Μικρές Κυρίες

Πολλοί αναρωτιούνται πώς κάποια παιδιά που εκτέθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους σε σοβαρές δυσκολίες κατάφεραν να τις ξεπεράσουν και άλλα όχι . Η απάντηση σχετίζεται με την ψυχική ανθεκτικότητα στα παιδιά . Η έρευνα σε αυτό το πεδίο ξεκίνησε περίπου το 1970 (Masten & Barnes, 2018).

 Oι επιστημονικoί ορισμοί της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι πολλοί κι αναφέρονται συνήθως στη δυνατότητα του ατόμου να προσαρμοστεί και να είναι ευέλικτο όταν παρουσιαστεί μια απειλή από το περιβάλλον (Hornor , 2017). Οι παράγοντες που διευκολύνουν αυτή την προσαρμογή μπορεί να  προέρχονται από το ίδιο το άτομο , από  το ευρύτερο  περιβάλλον του ή από τον τρόπο που το παιδί  αλληλεπιδρά  με τους άλλους ως μέρος ενός συστήματος (Masten, 2014 cited in Masten & Barnes,2018).  Μια εύληπτη  απεικόνιση της ανθεκτικότητας την παρουσιάζει  ως τραμπάλα όπου οι θετικές εμπειρίες μπορούν να αντισταθμίσουν τις αντιξοότητες όταν έρθουν (https://developingchild.harvard.edu/science/key-concepts/resilience/)  

   Το προφίλ του ανθεκτικού παιδιού

Βασισμένοι σε ποικίλα ερευνητικά δεδομένα οι ειδικοί σκιαγραφούν κάποια κοινά χαρακτηριστικά στα παιδιά που διακρίνονται για υψηλή συναισθηματική ανθεκτικότητα (Benard,1991). Αυτά είναι:

1. κοινωνική επάρκεια : δυνατότητα να συνάψει σχέσεις με συνομιλήκους και μεγαλύτερους, να ανταποκρίνεται στου άλλους κι εκείνοι να ανταποδίδουν θετικά, να είναι δραστήριο κοινωνικά , ευέλικτο , προσαρμοστικό και με αίσθηση του χιούμορ.
2. δυνατότητα να επιλύει προβλήματα , η οποία ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία
3. αυτονομία
4. αίσθηση σκοπού και συγκεκριμένων στόχων για το μέλλον

(Benard,1991)

 Διδάσκεται η ανθεκτικότητα ;

Η απάντηση είναι θετική. Όπως εξασκείται και γυμνάζεται ένας μυς (https://www.apa.org/topics/resilience) ,  με τον ίδιο τρόπο «χτίζεται»  σταδιακά  η ικανότητα ενός παιδιού να ξεπερνά δυσκολίες. Η διαδικασία αυτή χρειάζεται πολύ χρόνο και περιλαμβάνει την καλλιέργεια συμπεριφορών, σκέψεων και πράξεων  προς αυτή την κατεύθυνση.

Πώς μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου να γίνει πιο ανθεκτικό;

Η Αμερικάνικη Ένωση Ψυχολόγων  (APA)  (https://www.apa.org/topics/parenting/tip-tool-brochure.pdf) συστήνει :

1. Ρουτίνες και κανόνες που τηρούνται σε καθημερινή βάση ή περιοδικά ξεκινώντας από το φαγητό , την καθημερινή υγιεινή και τη σταθερή ώρα ύπνου και φθάνοντας σε διοργάνωση μικρών οικογενειακών εκδηλώσεων όπως είναι η βραδυά για ταινίες ή επιτραπέζια, η βόλτα της Κυριακής κ.α. . Η επανάληψη και η σταθερότητα βοηθούν στην τήρηση των ορίων  .
2. Την καλλιέργεια μιας θερμής και κοντινής σχέσης με το παιδί.

• Προτείνεται οι γονείς να μιλούν για την παλέτα όλων των συναισθημάτων τους (θετικών και αρνητικών).
• Επίσης, καθώς οι γονείς αποτελούν πρότυπο για το παιδί τους είναι καλό να αντιδρούν με αυτο-έλεγχο σε δύσκολες καταστάσεις. Γνωστά παιχνίδια όπως οι μουσικές καρέκλες βοηθούν στην καλλιέργεια του αυτοελέγχου.
• Να φροντίσουν οι γονείς να προβάλλουν την ικανότητά τους να επιλύουν καθημερινά προβλήματα και να εμπλέκουν τα παιδιά σε μικρές καθημερινές δυσκολίες ρωτώντας: «Εσύ τι προτείνεις;». Ακολουθώντας τη συλλογιστική του παιδιού αντί να του δίνουν την έτοιμη λύση το βοηθούν να αυτενεργεί .
• Είναι σημαντική η καλλιέργεια υψηλών επικοινωνιακών δεξιοτήτων . Με αυτό τον τρόπο μπορεί το παιδί να εκφραστεί και να αλληλεπιδράσει με επιτυχία . Η καθημερινή ανάγνωση βιβλίων, η δημιουργία ιστοριών με πρωταγωνιστές τα ίδια τα μέλη της οικογένειας και δραστηριότητες με χορό και τραγούδι μπορεί να είναι ιδιαιτέρως εποικοδομητικές.

(https://www.apa.org/topics/parenting/tip-tool-brochure.pdf)

Πώς μπορεί να βοηθήσει το κοινωνικό περιβάλλον ;

Η ιδανική προώθηση της συναισθηματικής ανθεκτικότητας είναι μια απαιτητική υπόθεση κι επιτυγχάνεται όταν υλοποιείται σε όλα τα επίπεδα (mαcro –micro) (Greenberg, 2006 cited in Hornor, 2017) .

Παγκοσμίως υπάρχουν χώρες που υποστηρίζουν προγράμματα συναισθηματικής ανθεκτικότητας που απευθύνονται σε όλο τον πληθυσμό (μακρο –επίπεδο) και στοχεύουν στη βελτίωση των κοινωνικο-οικονομικών παραμέτρων (Orai et al, 2006 cited in Hornor, 2017).

Όταν αυτό συνδυάζεται και με επιτυχημένες ενέργειες στις σχέσεις του παιδιού με την οικογένεια και το σχολείο (μικρο-επίπεδο) τότε αυξάνονται οι πιθανότητες να καλλιεργηθεί εποικοδομητικά η συναισθηματική ανθεκτικότητα για μεγάλη μερίδα του πληθυσμού (Hornor, 2017).

Πώς μπορεί να βοηθήσει το σχολείο; 

Υπάρχουν πολλές στρατηγικές που μπορεί να υποστηρίξει ένα σχολείο για την καλλιέργεια της ανθεκτικότητας .Μπορεί να υιοθετήσει μια ολιστική προσέγγιση που αφορά όλες τις βαθμίδες του σχολείου , τους εκπαιδευτικούς , τους γονείς και τα παιδιά η οποία να βασίζεται στη δημιουργία ενός θετικού περιβάλλοντος μάθησης (Cahil et al.,2014). Μια άλλη προοπτική είναι να εφαρμόζει προγράμματα συναισθηματικής και κοινωνικής ανάπτυξης ή να προσφέρει εξατομικευμένη βοήθεια σε όσους την έχουν ανάγκη ( Cahil et al., 2014)

Έχει αποδειχθεί ότι τα παιδιά που έχουν λάβει εκπαίδευση από ενδεδειγμένα προγράμματα ανάπτυξης κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων μέσα σε ένα περιβάλλον με θετικό σχολικό κλίμα τείνουν να είναι πιο ανθεκτικά ( Cahil et al.,2014). Αισθάνονται πιο συνδεδεμένα με το σχολείο και τη μάθηση , παρουσιάζουν καλύτερη ακαδημαϊκή επίδοση και εμφανίζουν πιο σπάνια κάποια προβληματική συμπεριφορά (Catalano et al., 2004 cited in Cahil et al., 2014)

Πρόγραμμα για την καλλιέργεια της συναισθηματικής ανθεκτικότητας στο Νηπιαγωγείο της Εκπαιδευτικής Αναγέννησης

Ακολουθώντας τα πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα που αναφέρονται στη χρήση των ιστοριών και του παιχνιδιού ως αποτελεσματικών μεθόδων στην καλλιέργεια κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων (Hromek & Roffey, 2009; Woolf ,2013 cited in Cahil et al., 2014) επιλέξαμε ένα πρόγραμμα που περιλαμβάνει και τα δύο.

Πιο συγκεκριμένα από το Σεπτέμβριο του 2020 ξεκινήσαμε εργαστήρια βασισμένα στο μοντέλο « StoryPlay®» της Joyce Mills (http:/storyplayglobal.com/)  τα οποία υλοποιούνται από εκπαιδευτικό του σχολείου που παράλληλα είναι πιστοποιημένη θεραπεύτρια στο συγκεκριμένο μοντέλο. Έχει αποδειχθεί ότι τα προγράμματα που υλοποιούνται από εκπαιδευτικούς του σχολείου κι όχι από εξωτερικούς συνεργάτες είναι πιο αποτελεσματικά (Cahil et al.,2014).

Μέσα από ιστορίες που στη συνέχεια φιλοτεχνούνται , τα παιδιά ανακαλύπτουν τις εσωτερικές τους δυνάμεις , εντοπίζουν δυσκολίες που τυχόν αντιμετωπίζουν και βρίσκουν τρόπους για να τις επιλύσουν.

Προτεινόμενα βιβλία για τους γονείς

«Ο εγκέφαλος του ναι» Ντάνιελ Τζ. Σίγκελ, Τίνα Πέυν Μπράυσον, εκδ. Πατάκη

«Δόμηση ψυχικής ανθεκτικότητας σε παιδιά κι εφήβους» , Οδηγός για γονείς Ginsburg R. Kenneth, Jablow M. Martha  εκδ. Πασχαλίδης

Σύνδεσμος για τους εκπαιδευτικούς

 http://selection-box.resilience-project.eu/index.php?localize=el

Βιβλιογραφία

Benard,  B. (1991) “Fostering resiliency in kids: Protective Factors in the Family, School and Community” Western Regional Center, Oregon: Eric 

CAHILL, H, Beadle, S, Forster, R, Smith, K, and Farrelly, A 2014. “Building resilience in children and young people: A Literature Review for the Department of Education and Early Childhood Development (DEECD).” 57-.

Hornor, G. (2017) “Resilience” Journal of Pediatric Health Care 31 (3): 384-390

Masten AS, Barnes AJ. , (2018) “Resilience in Children: Developmental Perspectives” Children (Basel) 5(7):98. doi: 10.3390/children5070098. PMID: 30018217; PMCID: PMC6069421.

(https://developingchild.harvard.edu/science/key-concepts/resilience/)

(http:/storyplayglobal.com/)

(https://www.apa.org/topics/resilience)

(https://www.apa.org/topics/parenting/tip-tool-brochure.pdf)

Έλενα Πολίτου

 Σύμβουλος Εκπαίδευσης, MBA ,Certified Practitioner in Therapeutic Play Skills